در بیشتر نقشه‌های جهان، جهت شمال در بالای صفحه قرار دارد. این استاندارد، با وجود اینکه هیچ قاعده طبیعی برای آن وجود ندارد، به تدریج در نقشه‌نگاری‌های غربی تثبیت شده است. در ادامه، به بررسی دلایل تاریخی، فرهنگی و فنی این انتخاب می‌پردازیم.
۱. تأثیر قطب‌نما و جهت‌یابی مغناطیسی
اختراع قطب‌نما در چین و استفاده گسترده از آن در قرون وسطی، به ویژه در اروپا، موجب شد که جهت شمال به عنوان مرجع اصلی در جهت‌یابی پذیرفته شود. این ابزار، که به سمت شمال مغناطیسی تمایل دارد، نقشه‌نگاران را به سمت قرار دادن شمال در بالای نقشه‌ها سوق داد.
۲. تأثیر گراردوس مرکاتور و نقشه‌های مرسوم
در سال ۱۵۶۹، گراردوس مرکاتور، نقشه‌نگار فلاندری، نقشه‌ای منتشر کرد که در آن شمال در بالای صفحه قرار داشت. این نقشه، که به دلیل دقت در نمایش مسیرهای دریایی مورد توجه قرار گرفت، استانداردی برای نقشه‌نگاری‌های بعدی شد و باعث شد که این جهت‌بندی در نقشه‌های جهانی پذیرفته شود.
۳. تأثیرات فرهنگی و فلسفی
در بسیاری از فرهنگ‌ها، به ویژه در تمدن‌های غربی، جهت بالا با مفاهیم مثبت و الهی مرتبط بوده است. برای مثال، در نقشه‌های قدیمی، شرق به دلیل طلوع خورشید و نماد تولد، جایگاه بالایی داشت. این تمایل به قرار دادن جهات مثبت در بالای نقشه‌ها، به تدریج به استانداردی در نقشه‌نگاری تبدیل شد.
۴. تأثیرات سیاسی و جغرافیایی
در دوران استعمار، کشورهای اروپایی به ویژه بریتانیا و فرانسه، نقشه‌هایی تهیه کردند که در آن‌ها شمال در بالای صفحه قرار داشت. این نقشه‌ها، که نشان‌دهنده قدرت و نفوذ این کشورها بودند، به تدریج به استاندارد جهانی تبدیل شدند.
۵. تأثیرات علمی و آموزشی
در قرن‌های ۱۵ و ۱۶ میلادی، دانشمندان و جغرافی‌دانان اروپایی، با استفاده از ابزارهای جدید مانند قطب‌نما و نقشه‌های مرکاتور، استانداردهایی برای نقشه‌نگاری ایجاد کردند. این استانداردها، که شامل قرار دادن شمال در بالای نقشه‌ها بود، در آموزش و پژوهش‌های جغرافیایی مورد استفاده قرار گرفت و به یک هنجار جهانی تبدیل شد.
نتیجه‌گیری
انتخاب جهت شمال در بالای نقشه‌ها، نتیجه ترکیبی از عوامل فنی، تاریخی، فرهنگی و سیاسی است. اگرچه هیچ قاعده طبیعی برای این انتخاب وجود ندارد، اما این استاندارد به تدریج در نقشه‌نگاری‌های جهانی پذیرفته شده است. با این حال، در برخی فرهنگ‌ها و تمدن‌ها، مانند نقشه‌های اسلامی، جهت‌های دیگری مانند جنوب در بالای نقشه‌ها قرار داشته‌اند.
منبع: بی‌بی‌سی فارسی
برچسب‌ها: #نقشه جهان #جهت شمال #تاریخ نقشه‌نگاری #فرهنگ جهت‌ها #قطب‌نما #گراردوس_مرکاتور
