هنر رودوزی ایرانی، گلستانی پر از گلهای شگفتانگیز و چشمنواز است؛ که به هر کدام نظری بیفکنیم، دل و هوشمان میرود. یکی دیگر از رودوزیهای سنتی و زیبای ایرانی، «پیلهدوزی» نام دارد. پیلهدوزی، به نوعی رودوزی گفته میشود، که با دوختن بادامههای پیلهی ابریشم (که دو نیم تقسیم شدهاند) بر روی پارچه، انجام میگردد.
هنر پیلهدوزی، به صورت آثار برجسته اجرا میشود؛ و به همراه دوختهای تزئینی دیگر، مانند ملیلهدوزی، سرمهدوزی، پولک و سنگدوزی انجام میگیرد.
از این دوخت، برای تزئین تابلو، رومیزی، لباس و… استفاده میشود؛ و طرحهای مورد استفاده در پیلهدوزی، عبارتند از: گل و بوته، پرنده و…
روش دوخت این سبک از رودوزی، به این صورت میباشد که پلیه ابریشم را (گاهی با رنگ طبیعیاش، و گاهی به صورت رنگ شده) به دو نیم میکنند؛ سپس با گذاشتن پنبه در زیر آن، پیله را به پارچه میدوزند. گذاشتن پنبه در زیر پیله، به این دلیل است که کار، برجسته شده و جلوه بیشتری پیدا کند؛ و همینطور دوام بیشتری نیز داشته باشد.
هنر پیلهدوزی، در شهرهای ارومیه، اصفهان، کاشان، تفت، مهریز، یزد و رشت رایج میباشد.
بطور کلی، پیلهدوزی، به نوعی از درختهای تزیینی گفته میشود، که در آن، قطعات بریده شدهی پیله، به همراه: ملیله، سرمه، منجوق، پولک و سنگ، به کار رفته باشد.
این دوخت مانند تمامی دوختهایی که به شیوه رودوزی اجرا میشوند، از پیشهای دور و تاریخی کهن برخوردار است؛ ولی این که دقیقا از چه تاریخی به کار گرفته شده، مشخص نمیباشد.
آنچه مسلم است، این است که در دوره اشکانیان، این دوخت، به همراه دیگر دوختهای تزیینی، به کار گرفته میشد؛ و در دوره ساسانیان نیز به این دوخت توجه خاصی میشد. همچنان که دنبالهی این هنر باستانی، در دورانهای سلجوقی و ایلخانیان، بر روی پردههای خانه کعبه و دیگر تابلوهای دیواری، به روند پیشرفت خود آدمه داد. مارکوپولو، در دوران مغولان، از گوناگونی دوختهای تزیینی، در ایران، یاد میکند؛ که پیلهدوزی و زغرهدوزی نیز جزو آنهاست.
شاردن در سیاحتنامه معروف خود، از توجه خاص سران دولت صفوی، به برجستهدوزیها یاد میکند؛ و در سفرنامه خود، از این رودوزی (پیلهدوزی) به عنوان یک دوخت زیبا و قابل توجه نام میبرد.
طرحهایی که در پیلهدوزی به کار میرود، بیشتر شامل: پرندگان، گل و بوته و گلهای حاشیهای است.
امروزه، از این دوخت، بیشتر برای تزیین تابلوها ، یقه و سرآستین لباسها و روپوشها استفاده میشود.
از پارچههای مورد استفاده، در اجرای این دوخت، میتوان به مخمل، ماهوت، ساتن سرمهای یا ساتن مشکی نام برد. در مورد ابزار و وسایل دیگر نیز، میتوان به پیله الوان (یا خودرنگ)، سرمهای ساده، الماسی، طلایی یا نقرهای، سرمهای مات، مروارید کروی (یا اشکی و گندمی)، چسب سرد مایع، نخ محکم، پشم شیشه (جهت برجستهسازی)، منجوق و گاهی نیز پولک اشاره کرد.
برای برش پیله، ابتدا الگوی مورد نظر را روی کاغذی برش داده و آن را روی پیه میگذارند؛ و خطوط دور آن را با مداد میکشند. سپس دور آن را با قیچی میبرند، تا الگوی فوق، از پیله، به دست بیاید. سپس وسط دو جدار پیله را از هم باز میکنند، که پیله نازکتر شود؛ و پس از تهیه تمام برشهای لازم از پیله، آنها را مطابق طرح مورد نظر خود، روی پارچه قرار داده و به وسیلهی سوزن و نخ (در قسمت روی پیله، با استفاده از ملیله و گاهی مروارید و منجوق) بخیه میزنند.
باید توجه داشت، که هنگام استفاده از ملیله و مروارید، ملیله، در قسمتهایی از طرح قرار گیرد، که لطمهای به طرح نزند؛ بلکه جلوهی بیشتری به آن بدهد.
برای دوخت پیلهی برجسته، لازم است در زیر برشهای پیله، پنبه گذاشته شود.
انواع دوختهایی که در پیلهدوزی به کار میروند، عبارتند از: ساقهدوزی با سرمه، دوخت بسته، مرواریددوزی.