سندروم سیندرلا، عقده سیندرلا یا اختلال ترس از استقلال همگی به یک مشکل روان‌شناختی اشاره دارند که در آن زنان از استقلال واقعی می‌ترسند و در خفا منتظرند که یک فرشته نجات از راه برسد و مسئولیت زندگی آن‌ها را بر عهده بگیرد.
به گزارش پایگاه خبری پهنه پرواز به نقل از سایت درمانکده، عقده سیندرلا اولین بار توسط آگاتا کریستی در یک رمان معمایی جنایی به کار رفت، اما کتابی با همین عنوان که توسط کولت داولینگ نوشته شد به شناخته شدن این مشکل در سطح جهان کمک زیادی کرد.
سندروم سیندرلا چیست؟
کولت داولینگ در کتابی با عنوان «عقده سیندرلا: ترس پنهان زنان از استقلال» که در سال ۱۹۸۱ منتشر شد، نظریه‌ای را مطرح کرد مبنی بر اینکه زنان از بدو تولد به طور سنتی به گونه‌ای پرورش می‌یابند که برای تامین امنیت عاطفی و جسمی خود به دیگران (به‌ویژه مردان) وابسته باشند.
داولینگ در کتاب خود برای توضیح این الگو از شخصیت افسانه‌ای «سیندرلا» به عنوان یک نماد استفاده کرد؛ دختری که سال‌ها مورد بی‌مهری نامادری خود بود و وظیفه آشپزی و نظافت خانه را برعهده داشت، اما سرانجام با ورود یک شاهزاده سوار بر اسب سفید نجات یافت و تحت حمایت او قرار گرفت.
از دیدگاه داولینگ، زنانی که دچار عقده سیندرلا هستند معمولا در نقش سنتی خانه‌داری و زیستن در چارچوب خانه که آن را یک نوع پناهگاه امن می‌دانند، احساس آرامش بیشتری دارند. آن‌ها ترجیح می‌دهند تحت حمایت یک مرد زندگی کنند تا اینکه مسئولیت کامل زندگی خود را بپذیرند. داولینگ این پدیده را در زندگی شخصی خود هم مشاهده کرده است. او زمانی که پس از چند سال مستقل بودن تصمیم گرفت زندگی مشترک خود را با یک مرد آغاز کند، متوجه ظهور عقده سیندرلا شد.
داولینگ در مورد وضعیت خود چنین می‌گوید: «در همان لحظه‌ای که این امکان برایم فراهم شد به کسی تکیه کنم، از حرکت بازایستادم. در واقع کاملا متوقف شدم. دیگر تصمیم‌گیری نمی‌کردم، به ندرت به تنهایی جایی می‌رفتم و کمتر با دوستانم دیدار می‌کردم. در طول ۶ ماه، نه کاری را در موعد مقرر تحویل دادم و نه انرژی یا انگیزه‌ای برای بستن قرارداد با ناشری داشتم. انگار فرار از فشارهای روانی برای من به یک هدف ناخودآگاه تبدیل شده بود. باغبانی، خرید روزمره و تلاش برای داشتن یک رابطه آرام و رضایت‌بخش در مقایسه با اینکه در دنیای بزرگسالی حضور فعال داشته باشم و زندگی مستقلی برای خود بسازم، با اضطراب کمتری همراه بود».
علائم سندروم سیندرلا
حتی زنانی که در ظاهر مستقل به نظر می‌رسند ممکن است نشانه‌هایی از سندرم سیندرلا را تجربه کنند. این سندرم در میان زنان به اشکال گوناگونی بروز می‌کند، اما بعضی از نشانه‌های مشترک می‌توانند به شناسایی آن کمک کنند. این نشانه‌ها عبارت‌اند از:
نیاز مداوم به تایید و حمایت عاطفی از سوی شریک زندگی
ترس از دست دادن شریک زندگی، تنها زندگی کردن یا مدیریت مستقل امور شخصی
پرهیز از اتخاذ تصمیم‌های قاطع یا پذیرفتن مسئولیت‌های رهبری
تمایل به خیال‌پردازی درباره نجات یافتن توسط فردی دیگر
باور به اینکه زندگی واقعی فقط پس از ازدواج آغاز می‌شود
وابستگی مالی به دیگران علی‌رغم توانایی تامین نیازهای شخصی
احساس گناه برای در اولویت قرار دادن اهداف شغلی یا رویاهای فردی
تمایل دائمی به داشتن رابطه عاشقانه با فردی که بتوان او را قوی توصیف کرد
خارج نشدن از منطقه امن عاطفی خود
تمایل شدید پنهان یا آشکار به حمایت شدن یا مورد مراقبت قرار گرفتن
کمال‌گرایی شدید
بعضی از زنان مبتلا به سندروم سیندرلایی ممکن است احساس کنند در کودکی مورد بی‌مهری یا غفلت والدین خود قرار گرفته‌اند؛ احساسی که تشابه این سندروم را با شخصیت افسانه‌ای سیندرلا بیشتر می‌کند. این زنان ممکن است در دل آرزوی یک نجات‌دهنده یا همان شاهزاده رویایی را داشته باشند که از راه برسد و بار زندگی را از دوش آن‌ها بردارد.
مشکلات و عوارض سندروم سیندرلا
اختلال ترس از استقلال می‌تواند بر جنبه‌های مختلف زندگی و حتی نحوه تفکر یا رفتار کردن تاثیر بگذارد. کسانی که از این اختلال رنج می‌برند، ممکن است با مشکلات زیر مواجه شوند:
وابستگی شدید به دیگران به‌ویژه مردان (به‌گونه‌ای که فرد تصور می‌کند بدون کمک و حمایت یک مرد قادر به انجام کارهای خود نیست)
ترس از استقلال و پذیرش مسئولیت‌های زندگی و تمایل به انتظار برای نجات پیدا کردن توسط دیگران
کمبود اعتمادبه‌نفس و ناتوانی برای تصمیم‌گیری در امور مهم زندگی
انتظارات غیر واقعی از شریک زندگی برای تامین تمام نیازهای عاطفی و اجتماعی، بدون در نظر گرفتن نیازهای متقابل
ماندن در روابط ناسالم به امید تغییر شرایط یا بهبود وضعیت
چه موقع باید به متخصص سلامت روان مراجعه کرد؟
وجود بعضی از نشانه‌ها در یک زن لزوما به معنی ابتلا به عقده سیندرلا نیست. بسیاری از زنانی که در چارچوب نقش‌های سنتی زندگی می‌کنند، با همسر خود رابطه سالم دارند؛ به طوری که هر ۲ طرف به هم احترام می‌گذارند و به صورت برابر به یکدیگر وابسته‌اند.
با این حال، اگر ترس از استقلال و پذیرش مسئولیت کامل زندگی باعث اضطراب و نگرانی شدید شما می‌شود، بهتر است به روان شناس رفتاری یا متخصص سلامت روان مراجعه کنید. متخصص به شما کمک می‌کند راه‌کارهای مناسبی برای غلبه بر این ترس‌ها بیابید و کیفیت زندگی عاطفی و روانی خود را ارتقاء دهید.
علت سندروم سیندرلا چیست؟
کولت داولینگ در کتاب خود به بررسی دلایل سندروم سیندرلا در دختران و زنان پرداخته است. به گفته او، حتی زنان موفق هم در درون خود با تردیدهای شخصی و وابستگی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. داولینگ معتقد است که این تمایلات لزوما بخشی از ذات زنان نیستند؛ بلکه به طور اجتماعی و از طریق قصه‌های دوران کودکی، نقش‌های جنسیتی و هنجارهای پدرسالارانه شکل می‌گیرند.
در بسیاری از جوامع به دختران آموزش داده می‌شود که دلسوز و مطیع باشند؛ در حالی که به پسران گفته می‌شود قاطع، جاه‌طلب و مستقل باشند. این پیام‌ها به مرور زمان درونی می‌شوند و نگرش زنان را نسبت به خود و جایگاه‌شان در جامعه و روابط تغییر می‌دهند.
در نگاه اول ممکن است اختلال سیندرلا قدیمی و منسوخ به نظر برسد. چرا که امروزه زنان در سراسر جهان پزشک، مدیرعامل، فضانورد و صاحب کسب‌وکار هستند و آموزش باعث شده است که بسیاری از آن‌ها اعتمادبه‌نفس زیادی داشته باشند. اما حقیقت این است که سندروم سیندرلا در ایران و سایر نقاط جهان به‌خصوص مناطقی که نقش‌های سنتی را ارزشمند می‌دانند همچنان باقی است.
برای مثال، در کشوری مثل هند علی‌رغم افزایش سواد و استقلال مالی زنان، فشار اجتماعی برای خانه‌نشینی هنوز بسیاری از افراد را به پذیرش نقش‌های سنتی وادار می‌کند؛ حتی اگر این نقش‌ها با خواسته‌ها یا اهداف آن‌ها در تضاد باشد.
حتی زنان بسیار موفق گاهی‌اوقات نسبت به تمایل خود برای داشتن استقلال یا کسب موفقیت احساس گناه می‌کنند. چرا که انتظار جامعه برای پذیرفتن نقش همسر کامل یا مادر ایثارگر می‌تواند الگوهای قدیمی وابستگی را دوباره فعال کند و در نهایت به عقده سیندرلا منجر شود.
راه درمان سندروم سیندرلا چیست؟
آگاهی از الگوهای ذهنی و رفتاری اولین گام برای تغییر است. در ادامه به چند راه‌کار برای مقابله با عقده سیندرلا و حرکت به سوی استقلال اشاره می‌کنیم:
بازنگری در باورهای شکل‌گرفته طی سال‌ها زندگی: از خود بپرسید: «آیا این تفکر یا انتظار به سود من است؟» جایگزین کردن انتظار منفعلانه با اقدام آگاهانه می‌تواند یک راه‌کار مفید برای پس گرفتن قدرت فردی باشد.
افزایش سواد مالی و یادگیری مهارت‌های مدیریت پول: این اقدام یک گام موثر برای رسیدن به استقلال واقعی به شمار می‌رود.
احاطه کردن خود با الگوهای مثبت: آشنایی با زنانی که اعتمادبه‌نفس، استقلال و انعطاف‌پذیری را در جنبه‌های مختلف زندگی خود نشان می‌دهند می‌تواند بسیار الهام‌بخش باشد.
درک صحیح مفهوم استقلال: استقلال به معنی رد کردن کامل کمک دیگران نیست؛ بلکه به این معنی است که هویت و ارزش خود را وابسته به دیگران ندانید.
درخواست کمک حرفه‌ای: متخصص سلامت روان می‌تواند با روش‌های مختلف از جمله درمان شناختی رفتاری (CBT) فرآیند بازسازی اعتمادبه‌نفس، تغییر الگوهای ذهنی و ترسیم مسیر زندگی بر پایه توانایی‌های شخصی را تسهیل کند.
راه‌های پیشگیری از سندروم سیندرلا
برای پیشگیری از عقده سیندرلا ضروری است از دوران کودکی به ترتیب فرزندان خود به‌خصوص دختران توجه ویژه‌ای داشته باشید. برای رسیدن به این هدف لازم است موارد زیر را در اولویت قرار دهید:
آموزش استقلال و مسئولیت‌پذیری: به کودکان خود اجازه دهید که خودشان در مواجهه با مشکلات راه‌حل پیدا کنند و از اشتباهات‌شان درس بگیرند. این امر به افزایش عزت نفس و کاهش وابستگی به دیگران کمک می‌کند.
تقویت خودباوری: با ایجاد محیط حمایتی به فرزندان‌تان کمک کنید نقاط ضعف و قوت خود را بهتر بشناسند. این امر باعث می‌شود آن‌ها به توانایی‌های خود اعتماد کنند و کمتر به دیگران وابسته شوند.
آموزش مهارت‌های زندگی: با آموزش مهارت‌های حیاتی مانند تصمیم‌گیری، حل مسئله و مدیریت شرایط دشوار به کودکان می‌توانید آن‌ها را برای مواجهه با چالش‌های زندگی آماده کنید.
ترویج باورهای مثبت درباره زنان: برای مواجهه با چالش‌های زندگی آماده کنید.
ترویج باورهای مثبت درباره زنان: برای شکل‌گیری صحیح شخصیت فرزندان‌تان به آن‌ها بگویید که زنان به نجات‌دهنده نیاز ندارند و می‌توانند در تمام عرصه‌های زندگی موفق باشند.
کلام پایانی
سندروم سیندرلا یک الگوی روان‌شناختی است که بسیاری از زنان با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند. این الگو با ترس ناخودآگاه از استقلال، میل پنهان به مورد حمایت واقع شدن و تمایل به واگذاری مسئولیت زندگی به دیگران مشخص می‌شود. عقده سیندرلا حاصل سال‌ها تربیت سنتی و فشارهای فرهنگی است که به زنان می‌آموزد نقش مطیع و وابسته را بپذیرند و از پذیرش مسئولیت‌های فردی و اجتماعی هراس داشته باشند.
