امروزه بخش بزرگی از زندگی انسان‌ها به فضای مجازی گره خورده است. کودکان نیز از همان سال‌های ابتدایی زندگی، چه با حضور مستقیم در شبکه‌های اجتماعی و چه از طریق انتشار تصاویر و اطلاعات توسط والدین و اطرافیان، هویتی دیجیتال پیدا می‌کنند. بسیاری از این داده‌ها بدون انتخاب و آگاهی کودک در اینترنت ثبت و ماندگار می‌شود. کودک نه تنها کنترلی بر این فرآیند ندارد، بلکه ممکن است بعدها با پیامدهای آن در هویت شخصی، اجتماعی و حتی روانی خود مواجه شود.
یکی از مفاهیم نوظهور در این حوزه، «حق فراموشی» است. این حق به فرد اجازه می‌دهد داده‌هایی که در گذشته درباره او در فضای مجازی منتشر شده و ممکن است برای آینده‌اش آسیب‌زا باشد، حذف یا بازنویسی شود. این موضوع به‌ویژه برای کودکان اهمیت بیشتری دارد، زیرا محتوای مربوط به دوران خردسالی یا نوجوانی معمولاً بدون رضایت و آگاهی آن‌ها به اشتراک گذاشته شده است. در اسناد بین‌المللی همچون مقررات حفاظت از داده‌های عمومی اتحادیه اروپا (GDPR)، حق فراموشی به رسمیت شناخته شده است. با این حال، در بسیاری از کشورها از جمله ایران، هنوز قانون مشخص و الزام‌آوری برای حمایت از این حق وجود ندارد.
نقض حریم داده‌های کودکان می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای داشته باشد. ایجاد «هویت دوم دیجیتال» که ممکن است با هویت واقعی کودک در آینده هماهنگ نباشد، از جمله این پیامدهاست. همچنین انتشار ناخواسته داده‌ها می‌تواند منجر به آسیب‌های روانی مانند تضعیف اعتماد به نفس یا مشکلات اجتماعی در آینده شود. از جنبه امنیتی نیز، این داده‌ها می‌توانند زمینه سوءاستفاده قرار گیرند. افزون بر این، نبود فرهنگ دیجیتال و آگاهی لازم در برخی جوامع، کودکان را در معرض نابرابری و آسیب‌های بیشتری قرار می‌دهد.
برای مقابله با این چالش‌ها، راهکارهایی پیشنهاد شده است. نخست آنکه قوانین مشخصی برای «حق فراموشی کودک» تصویب شود تا فرد پس از رسیدن به سن قانونی بتواند داده‌های مربوط به دوران کودکی خود را حذف کند. همچنین لازم است پلتفرم‌ها و شبکه‌های اجتماعی ملزم شوند ابزارهایی برای حذف خودکار داده‌های کودکان پیش از بلوغ فراهم کنند. آموزش سواد دیجیتال به والدین، مدارس و حتی کودکان، دیگر اقدامی است که می‌تواند از انتشار بی‌محابای اطلاعات جلوگیری کند. علاوه بر این، طراحی اپلیکیشن‌ها و ابزارهای بومی برای مدیریت حریم خصوصی کودکان نیز می‌تواند نقش مهمی در حفاظت از داده‌های آن‌ها ایفا کند.
در نهایت باید گفت کودکان حق دارند هویت دیجیتال خود را کنترل کنند و امکان بازتعریف گذشته و آینده خویش را داشته باشند. تحقق این امر نیازمند همراهی قانون‌گذاران، خانواده‌ها، پلتفرم‌های دیجیتال و نهادهای آموزشی است. بدون چنین حمایت‌هایی، کودکان ناخواسته در معرض پیامدهایی قرار می‌گیرند که نه انتخاب آن‌ها بوده و نه توان تغییرش را دارند.
منبع: تابناک
حقوق کودک #حریم خصوصی #سواد دیجیتال #حق فراموشی #فضای مجازی #امنیت داده‌ها
