حمام چهار فصل اراک یکی از آثار تاریخی این شهر است که در دوران احمد شاه قاجار تاسیس شده است .
ثبت در فهرست آثار ملی ایران :
در تاریخ ۱۰ آبان ۱۳۵۵ با شماره ثبت ۱۳۳۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است .
علت نامگذاری :
وجود نقاشی ها و نگاره هایی از چهار فصل سال که در چهار گوشه این حمام وجود دارد، علت نامگذاری این حمام بوده است .
قسمتی مخصوص اقلیت های مذهبی :
این حمام تنها حمام کشور است که در آن قسمتی مجزا برای اقلیت‌های مذهبی وجود دارد. علت ساخت این قسمت توسط بانی بنا، دیدن شست و شوی کودکی کوچک توسط مادری یهودی در فصل زمستان بوده است. وی وقتی علت را جویا شد فهمید که یهودیان حق استفاده از حمام عمومی را ندارند، بنابراین تصمیم به ساخت حمامی برای اقلیت ها در مجاورت حمام عمومی شهر گرفت.
معماری حمام چهار فصل اراک :
ساختمان این حمام به لحاظ معماری بسیار منحصر می باشد و بیش از ۱۶۰۰ متر مربع مساحت دارد و به عنوان بزرگترین حمام ایران شناخته می‌شود.
بنا از بخش‌های زیر تشکیل شده است :
راهروی ورودی
سر بینه مردانه و زنانه
گرمخانه خصوصی و عمومی
هشتی بین گرمخانه
خزینه
آب انبار
سطح کف معماری این بنا نزدیک به ۳ متر پایین تر از کف خیابان است ، از این رو آب کهریز به راحتی و با اتلاف کمتری از حرارت به خزینه انتقال می‌یافته است.
سربینه زنانه از زیباترین قسمت‌های این بنا می‌باشد که دارای گنبدی یک پارچه و بدون ستون است. بخش حمام زنانه و بخش اقلیت های مذهبی دارای یک سربینه زنانه بوده که گرمخانه آن دارای دو بخش خصوصی و عمومی است.
سقف تمامی بخش‌های حمام دارای سقف به طرح «گنبد طاقی» است که توسط آجر، ملات گچ و آهک ساخته شده است.
کف حمام نیز با سنگ‌های سیاه، ملات آهک و ساروج کف‌سازی شده‌است. حوضی صلیبی شکل در کف سربینه قرار گرفته که با سنگ سیاه ساخته شده و به منظور پاشویی افرادی که از حمام گرم بیرون می‌آیند مورد استفاده قرار می‌گرفته است. سربینه دارای چهار سکو است که هر کدام از آن‌ها از یک طرف به گرمخانه و از طرف دیگر و با پله‌هایی قوس دار به خیابان می‌رسند. یک ورقه مسی به صورت یک پارچه کف خزینه اصلی آب گرم را فرا گرفته و در زیر آن نیز گلخن حمام واقع شده است. گلخن با هیزم و بوته‌های «وَرَک» سوزانده می‌شده و آب گرم و سرد با توجه به قانون ظروف مرتبطه به وسیله تنبوشههای سفالی به تمام نقاط حمام می‌رسید.
قرار گرفتن مخزن‌های بزرگ ذخیره ی آب، گلخن و انبارهای سوخت در وسط این بنا باعث شده که همه گرمابه‌ها براحتی امکان استفاده را داشته باشند.
تزئینات داخلی :
کاشی هفت رنگی، کاشی معرق و کاشی معقلی از مهمترین تزیینهای بکار گرفته شده در حمام است. این طرحها که بسیار هنرمندانه کاشی کاری و اجرا شده‌اند دارای نقشهای بسیار زیبای انسان، حیوان و گیاه هان مختلف است.
موضوع ها و طرحهای به کار گرفته شده در کاشی‌های حمام شامل انواع گل و بوته، پیچک‌ها، درختان انگور، سرو و صنوبر به همراه مناظری از رودخانه‌ها، چشمه‌ها، گیاهان وحشی و پرندگانی بر روی شاخه‌های آن، مبارزه شیر با اژدهای چند سر، مبارزه شیر و گاو و همچنین طرحهایی از افراد نظامی با پوشش دوره قاجار است. رنگهای به کار رفته در کاشی‌ها بیشتر زرد، لاجوردی، فیروزه‌ای، سفید، سبز، خاکستری، قرمز و نارنجی است.
تبدیل به موزه :
در حال حاضر اشیایی باستانی متفاوتی از دوران پیش از اسلام و پس از اسلام همانند: سکه‌های دوره‌های مختلف تاریخی، عقدنامه
های دوره قاجار، کتاب‌ها و نسخه‌های خطی، ظروف مسی و قلمزنی، خمره‌های سفالی، لوازم ریسندگی، اسباب قدیمی حمام، ده‌ها پیکره مربوط به مردم شناسی در این حمام نگهداری می‌شود. اشیای بدست آمده کاوشهای منطقه باستانی ذلف آباد فراهان از آن جمله است. علاوه بر این اسکلت انسان ۷۵۰۰ ساله‌ای که از تپه ی سرسختی شازند به‌دست آمده است در این موزه نگهداری می شود.
حمام چهار فصل اراک؛ نماد معماری و همزیستی در دل تاریخ قاجار
حمام چهار فصل اراک با معماری منحصر به‌فرد، تزئینات چشم‌نواز و بنایی با پیشینه‌ای تاریخی، نه‌تنها بزرگترین گرمابه ایران محسوب می‌شود، بلکه با اختصاص فضایی برای اقلیت‌های مذهبی، جلوه‌ای از همزیستی مسالمت‌آمیز را در دل تاریخ این شهر به تصویر می‌کشد.
به گزارش پایگاه خبری پهنه پرواز، حمام چهار فصل اراک که در دوران احمد شاه قاجار ساخته شده، یکی از بناهای ارزشمند تاریخی شهر اراک به شمار می‌رود. این اثر در تاریخ ۱۰ آبان ۱۳۵۵ با شماره ۱۳۳۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
وجه تسمیه این بنا برگرفته از نگاره‌ها و نقاشی‌هایی از چهار فصل سال است که در چهار گوشه آن دیده می‌شود. نکته برجسته در ساختار این حمام، اختصاص بخشی مجزا به اقلیت‌های مذهبی است؛ بخشی که به دلیل مشاهده شست‌وشوی کودک یهودی توسط مادرش در سرمای زمستان و نداشتن دسترسی به حمام عمومی، توسط بانی بنا طراحی و احداث شد.
این حمام با وسعتی بالغ بر ۱۶۰۰ مترمربع، بزرگترین حمام ایران محسوب می‌شود.
بخش‌های اصلی آن شامل راهروی ورودی، سربینه مردانه و زنانه، گرمخانه‌های عمومی و خصوصی، هشتی بین گرمخانه‌ها، خزینه، آب‌انبار و گلخن می‌باشد. سطح کف حمام حدود سه متر پایین‌تر از خیابان قرار دارد که این ویژگی باعث شده جریان آب با اتلاف حرارت کمتری به خزینه برسد.
سربینه زنانه با گنبدی یکپارچه و بدون ستون، از زیباترین بخش‌های این مجموعه است. سقف تمامی بخش‌ها با طرح گنبد طاقی و با استفاده از آجر، ملات گچ و آهک ساخته شده و کف حمام با سنگ سیاه، ملات آهک و ساروج فرش شده است. حوض صلیبی‌شکل میانی نیز برای پاشویی طراحی شده است.
سیستم گرمایش حمام از طریق گلخن و با سوزاندن بوته‌های «وَرَک» انجام می‌شده و آب گرم به کمک قانون ظروف مرتبطه و تنبوشههای سفالی به نقاط مختلف بنا می‌رسیده است. محل ذخیره سوخت، مخزن‌های بزرگ آب و گلخن در میانه بنا جای گرفته‌اند تا توزیع انرژی بهینه صورت گیرد.
تزئینات داخلی شامل کاشی‌های هفت رنگ، معرق و معقلی است که با نقش‌هایی از انسان‌ها، حیوانات، گیاهان و صحنه‌هایی چون مبارزه شیر با اژدهای چند سر، نقش‌آفرینی شده‌اند. رنگهای زرد، لاجوردی، فیروزه‌ای، سبز و قرمز در این کاشی‌کاری‌ها غالب است.
حمام چهار فصل اراک اکنون به موزه مردمشناسی تبدیل شده و مجموعه‌ای از اشیای تاریخی از جمله سکه‌های قدیمی، عقدنامه‌های قاجاری، کتاب‌های خطی، ظروف مسی، ابزارهای ریسندگی، مجسمه‌های مردمشناسی و اسکلت انسان ۷۵۰۰ ساله کشف‌شده در تپه سرسختی شازند در آن نگهداری می‌شود.
منبع: خبرنگار پهنه پرواز – اراک
برچسب‌ها: #اراک #میراث فرهنگی #حمام تاریخی #موزه مردمشناسی #اقلیت های مذهبی #قاجار #گردشگری_فرهنگی
