کودکان نیز مانند بزرگسالان در معرض عوامل استرس‌زا قرار دارند. اما تجربه‌ی استرس در کودکان، به‌ویژه در سنین پایین، به شکلی متفاوت و اغلب پنهان بروز می‌کند.
به گزارش پایگاه خبری پهنه پرواز فشارهای آموزشی، اختلافات خانوادگی، تغییرات محیطی یا چالش‌های اجتماعی از جمله عوامل مؤثر در ایجاد استرس در کودکان هستند. گرچه میزان محدودی از استرس طبیعی و حتی مفید است، اما زمانی که این فشارها مزمن و شدید شوند، می‌توانند به سلامت روان و رشد کودک آسیب جدی وارد کنند.
انواع استرس در کودکان
استرس در کودکان به دو نوع کلی تقسیم می‌شود:
۱. استرس مثبت
نوعی واکنش موقتی و طبیعی در برابر چالش‌های روزمره است. این نوع استرس می‌تواند انگیزه‌بخش باشد؛ مثلاً استرس امتحان ممکن است کودک را به تمرکز بیشتر و تلاش بیشتر ترغیب کند.
۲. استرس منفی
شدید و مداوم است و می‌تواند بر عملکرد تحصیلی، سلامت روان و رشد جسمی کودک اثر منفی بگذارد. این نوع استرس در صورت تداوم، به اختلالات مزمن منجر خواهد شد.
مهم‌ترین دلایل استرس در کودکان
۱. فشارهای آموزشی و تحصیلی
حجم زیاد تکالیف، امتحانات، رقابت با همکلاسی‌ها، ترس از شکست و توقع بالا از سوی معلمان یا والدین، کودک را درگیر استرس تحصیلی می‌کند.
تنش‌های خانوادگی
اختلاف بین والدین، طلاق، اعتیاد، بیماری یا فوت یکی از عزیزان می‌تواند امنیت روانی کودک را سلب کند و عامل مهمی در بروز استرس باشد.
تغییرات محیطی و جابه‌جایی
نقل مکان به خانه یا مدرسه جدید، ورود به مهدکودک یا جدایی از مراقب اصلی از جمله تغییراتی هستند که ممکن است کودک خردسال را دچار استرس کنند.
مشکلات روابط اجتماعی
تجربه قلدری در مدرسه، نداشتن دوستان نزدیک یا ناتوانی در برقراری ارتباط مؤثر از دیگر دلایل ایجاد اضطراب و استرس در کودکان به شمار می‌روند.
توقعات غیرواقع‌بینانه والدین
مقایسه‌ی مداوم کودک با دیگران، انتظارات بیش از حد در زمینه‌های تحصیلی، ورزشی یا هنری، استرس مزمن را در کودک تقویت می‌کند.
رسانه‌ها و محرک‌های فرهنگی
تماشای اخبار نگران‌کننده، تصاویر خشونت‌آمیز یا استفاده بی‌رویه از شبکه‌های اجتماعی ممکن است اضطراب و ترس‌های غیرواقعی در کودک ایجاد کند.
نزدیکی به سن بلوغ
تغییرات هورمونی، تفاوت در سرعت رشد نسبت به همسالان و نگرانی نسبت به تصویر بدنی می‌تواند استرس زیادی برای کودکان در آستانه نوجوانی ایجاد کند.
علائم استرس در کودکان
کودکان اغلب نمی‌توانند به‌درستی احساسات خود را بیان کنند. به همین دلیل تشخیص استرس در آن‌ها نیازمند دقت در نشانه‌های رفتاری و جسمی است. برخی از علائم رایج عبارتند از:
تحریک‌پذیری و نوسانات خلقی
اختلال در خواب، کابوس شبانه یا شب‌ادراری
شکایت از سردرد یا دل‌درد بدون علت پزشکی
کاهش تمرکز، بی‌علاقگی به تکالیف یا افت تحصیلی
اضطراب، ترس‌های غیرمنطقی و رفتارهای اجتنابی
گوشه‌گیری، پرخاشگری یا وابستگی بیش از حد به والدین
تغییر در اشتها (پرخوری یا بی‌اشتهایی)
انجام مکرر اشتباهات در کارهای ساده
در صورت مشاهده‌ی تداوم این نشانه‌ها، توصیه می‌شود با روانشناس کودک مشورت شود.
چگونه استرس کودکان را کاهش دهیم؟
۱. آموزش مهارت‌های مقابله با استرس
آموزش روش‌هایی مانند تنفس عمیق، آرام‌سازی ذهن و حل مسئله، به کودک کمک می‌کند تا در موقعیت‌های چالش‌برانگیز واکنش مؤثرتری نشان دهد.
۲. ارتباط امن و حمایت‌گرانه والدین
گوش دادن فعال به کودک، ایجاد فضایی امن برای بیان احساسات و پرهیز از تنبیه یا سرزنش مداوم، نقش مهمی در کاهش استرس کودک دارد.
۳. محیط آرام در خانه
خانه‌ای سرشار از محبت، پیش‌بینی‌پذیر و فاقد تنش‌های مزمن می‌تواند سپری قوی در برابر استرس‌های بیرونی باشد.
۴. ترغیب به بیان احساسات
نوشتن، نقاشی یا قصه‌گویی راه‌هایی هستند که کودکان از طریق آن‌ها احساسات‌شان را بروز می‌دهند. والدین باید این مسیر را تسهیل کنند.
۵. فعالیت بدنی و تفریح منظم
بازی، ورزش، گردش در طبیعت و فعالیت‌های هنری مانند نقاشی و موسیقی به کاهش تنش‌های روانی در کودکان کمک زیادی می کند
۶. مراجعه به روانشناس کودک
در صورت مزمن بودن استرس، مراجعه به متخصص سلامت روان ضروری است. روان‌درمانی، بازی‌درمانی و درمان شناختی-رفتاری (CBT) از مؤثرترین روش‌های درمانی در این زمینه‌اند.
راهکارهای خانگی برای والدین
ایجاد برنامه خواب منظم
کاهش زمان استفاده از رسانه‌ها
تقویت عزت‌نفس از طریق تحسین تلاش‌ها
پرهیز از مقایسه کودک با دیگران
صحبت روزانه و بدون قضاوت با کودک
استفاده از قصه‌گویی برای آموزش مقابله با احساسات
عوارض استرس مزمن در کودکان
در صورت بی‌توجهی به نشانه‌ها و تداوم استرس، کودک ممکن است در معرض عوارضی همچون موارد زیر قرار گیرد:
اضطراب و افسردگی
مشکلات خواب و ضعف سیستم ایمنی
افت تحصیلی و اختلال در یادگیری
ناتوانی در تنظیم هیجانات
کاهش عزت‌نفس
گرایش به رفتارهای پرخطر در نوجوانی
افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های جسمی مانند چاقی، دیابت، مشکلات قلبی و گوارشی در بزرگسالی
چه زمانی به روانشناس مراجعه کنیم؟
اگر متوجه شدید کودک‌تان در رفتار، خواب، اشتها، یا احساسات خود تغییرات ناگهانی و قابل توجهی دارد، بهتر است بدون تأخیر از روانشناس کودک کمک بگیرید. مداخله به‌موقع می‌تواند از بروز اختلالات جدی در آینده جلوگیری کند.
توجه و آگاهی والدین، سنگ‌بنای سلامت روان کودکان است. فراهم کردن محیطی امن، محبت‌آمیز و همراه با درک متقابل می‌تواند یکی از مؤثرترین راه‌های پیشگیری و درمان استرس در کودکان باشد.
منبع : سایت درمانکده
