در آشوب ناشی از شرایط جنگی، روان انسان بیش از همیشه آسیب‌پذیر است؛ اما حتی در تاریکی، راهکارهایی برای تاب‌آوری و بازیابی سلامت روان وجود دارد.
به گزارش پایگاه خبری پهنه پرواز به نقل از سایت زومیت، شنیدن صدای انفجار، تماشای تصاویر ویرانی و حتی دنبال‌کردن اخبار جنگ، روان انسان را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. در قرن بیست‌ویکم، با وجود پیشرفت‌های علمی، جنگ همچنان تهدیدی جدی برای سلامت روان فردی و جمعی است. این آسیب‌ها، چه مستقیم و چه غیرمستقیم، ممکن است تا سال‌ها باقی بمانند و نسل‌ها را درگیر کنند.
به‌عنوان نمونه، گزارشی از نشریه نیچر نشان می‌دهد که بیش از ۷۰ درصد ساکنان مناطق جنگ‌زده‌ای چون غزه، به اختلالات روانی مانند اضطراب یا افسردگی مزمن دچار می‌شوند؛ این آمار به‌ویژه در میان زنان و کودکان، به دلیل تداوم خشونت و محدودیت در فرار، بالاتر است.
دکتر سماح جبر، روان‌پزشک فلسطینی، مفهوم «اختلال استرس مزمن» را برای توصیف زندگی در حالت دائمی آماده‌باش پیشنهاد داده است. در چنین شرایطی، ترس و نگرانی دیگر فقط واکنشی موقتی نیستند، بلکه به بخشی از زندگی روزمره تبدیل شده‌اند. بااین‌حال، پژوهش‌ها نشان می‌دهند که راهکارهایی ساده، می‌توانند به بازسازی روان در دل بحران کمک کنند.
روان در میدان جنگ: زخم‌هایی که به چشم نمی‌آیند
در خاورمیانه، جنگ و بی‌ثباتی به بخش ثابتی از زندگی تبدیل شده؛ اما آنچه کمتر دیده می‌شود، آسیب‌های روانی پنهانی است که همدلی، مداخلات و حمایت اجتماعی را می‌طلبد.
وقتی کشور با بحران جنگ درگیر است، تمرکز بر ویرانی‌های فیزیکی باعث نادیده‌گرفتن آسیب‌های روانی می‌شود. اما شواهد علمی نشان می‌دهند که اختلالاتی مانند اضطراب پس از حادثه (PTSD)، افسردگی، اضطراب و بی‌خوابی، میان بازماندگان، آوارگان و حتی افرادی که از راه دور جنگ را دنبال می‌کنند، بسیار شایع هستند. این آسیب‌ها اگرچه نامرئی‌اند، تأثیر چشمگیری بر کیفیت زندگی دارند.
اضطراب پس از حادثه یا PTSD، یکی از شایع‌ترین پیامدهای روانی جنگ است. خاطرات دردناک، کابوس، اجتناب از یادآورهای جنگ و تحریک‌پذیری مزمن، از نشانه‌های رایج این اختلال هستند. افسردگی و اضطراب نیز در میان پیامدهای متداول قرار دارند. بر اساس پژوهش‌ها، دنبال‌کردن مداوم اخبار جنگ، به افزایش اضطراب و کاهش تاب‌آوری روانی منجر می‌شود؛ به عبارتی، حتی نشستن در خانه و غرق‌شدن در اخبار هم روان را فرسوده می‌کند.
به‌عنوان نمونه، مطالعه‌ای در نیچر کامیونیکیشنز نشان داد که حتی پیگیری غیرمستقیم اخبار جنگ اوکراین، سطح سلامت روان را در اروپا کاهش داده است، به‌ویژه در میان افرادی که از پیش‌تر با مشکلات روانی دست‌و‌پنجه نرم می‌کردند.
افزون‌بر‌این، پژوهش‌ها درباره‌ی تأثیر جنگ‌های اخیر غزه بر کودکان، نشان می‌دهد که مواجهه‌ی مداوم با خشونت، رشد عصبی و توانایی شناختی کودکان را مختل کرده و نشانه‌های زودهنگام PTSD را پدید آورده است.
به‌گزارش دانشگاه آمستردام، زندگی در مجاورت مناطق درگیر جنگ، حتی بدون مشارکت مستقیم، می‌تواند احساس ناامنی، اضطراب و افسردگی را افزایش دهد. با‌این‌وجود، بحران روانی خاورمیانه، امروز دیگر از جنگ فراتر رفته و به مسئله‌ای فراگیر و چندنسلی تبدیل شده است.
محافظت از سلامت روان
در شرایط جنگی، ایجاد فضاهای روانی امن، حتی در خانه یا پناهگاه، بازتعریف معنا و تعامل با دیگران، نقشی اساسی در حفظ سلامت روان ایفا می‌کنند. روایت‌درمانی و تشکیل گروه‌های خودیاری نیز می‌توانند بسیار کمک‌کننده باشند.
اما نخستین گام، آگاهی از تأثیرات روانی جنگ و شناسایی نشانه‌های هشداردهنده‌ای مانند اختلال خواب، تغییر خلق یا احساسات منفی است. سازمان جهانی بهداشت توصیه می‌کند که افراد در بحران، سعی کنند خواب منظم، تغذیه سالم و تحرک کافی داشته باشند تا ساختار روانی‌شان حفظ شود.
همچنین، دنبال‌کردن اخبار باید محدود به زمان مشخصی در روز باشد و منابع خبری معتبر انتخاب شوند. حفظ ارتباط با دوستان، حتی به‌صورت مجازی و پرداختن به فعالیت‌هایی مانند نوشتن، نقاشی یا موسیقی نیز به آرامش روان کمک می‌کند.
در شرایط بحران، چه در خانه باشید و چه در پناهگاه، راهکارهای ساده و علمی می‌توانند نقش مؤثری در حفظ آرامش داشته باشند:
تنفس آگاهانه: تمرین روزانه تنفس عمیق به سبک ۴ ثانیه دم، ۴ ثانیه نگه‌داشتن، ۴ ثانیه بازدم، سیستم عصبی را آرام می‌کند.
خواب منظم: برنامه خواب ثابت، حس کنترل را افزایش می‌دهد و از تشدید اضطراب پیشگیری می‌کند.
نوشتن احساسات: نوشتن روزانه درباره احساسات، ذهن را تخلیه و استرس را کاهش می‌دهد.
ارتباط انسانی: گفت‌وگو با یک فرد آشنا، هرچند کوتاه، حس تنهایی را از بین می‌برد.
کارهای ساده روزمره: پخت غذا، مراقبت از گیاهان یا مرتب‌کردن، حس معنا و هدف را تقویت می‌کند.
دعا و مراقبه: هر فعالیتی که حس آرامش فردی ایجاد کند، از مدیتیشن تا دعا، می‌تواند استرس را کاهش دهد.
پیروی از روال روزانه: حتی در میان بحران، به ذهن حس پیش‌بینی‌پذیری و ثبات می‌بخشد و استرس را کاهش می‌دهد.
