دکتر فتانه امیری
در روز ۱۴ اکتبر ۲۰۲۴، جهان روانشناسی یکی از برجسته‌ترین چهره‌های خود را از دست داد؛ فیلیپ زیمباردو، روان‌شناس نام‌آور و استاد دانشگاه استنفورد، در سن ۹۱ سالگی دار فانی را وداع گفت. زیمباردو که در ۲۳ مارس ۱۹۳۳ در نیویورک متولد شد، نه تنها به خاطر آزمایش زندان استنفورد در سال ۱۹۷۱ شهرت داشت، بلکه آثارش تا به امروز همچنان بر حوزه روانشناسی و مباحث اخلاقی در تحقیقات علمی سایه انداخته است.
آزمایشی که جهان را تکان داد
شهرت زیمباردو در میان عموم مردم بیشتر به دلیل آزمایش جنجالی زندان استنفورد است. این آزمایش نشان داد که چگونه شرایط محیطی می‌تواند انسان‌ها را به رفتارهای غیرانسانی سوق دهد. زیمباردو با طراحی این تحقیق، پرده از توانایی‌های پنهان انسان برای انجام اعمال بی‌رحمانه برداشت و به همگان نشان داد که تحت شرایط خاص، هر کسی می‌تواند به قهقرای اخلاقی سقوط کند. این آزمایش به یکی از مهم‌ترین پژوهش‌های روانشناسی اجتماعی بدل شد و همچنان الهام‌بخش مباحثات علمی و اخلاقی است.
از روانشناسی تا قهرمان‌سازی
اما میراث زیمباردو به همین‌جا ختم نمی‌شود. او علاوه بر پژوهش‌های علمی، در سال ۲۰۱۰ پروژه‌ای به نام پروژه تخیل قهرمانانه (HIP) را بنیان گذاشت. هدف این پروژه ترویج رفتارهای قهرمانانه در زندگی روزمره است؛ چرا که زیمباردو معتقد بود همه ما می‌توانیم قهرمانانی باشیم که جامعه به آن نیاز دارد. او با این پروژه به هزاران نفر آموزش داد که چگونه در برابر بی‌عدالتی بایستند و به کمک دیگران بشتابند.
یک عمر در جستجوی حقیقت
فیلیپ زیمباردو که مدرک دکتری خود را از دانشگاه ییل دریافت کرده بود، سال‌های متمادی در دانشگاه‌های معتبر جهان از جمله استنفورد به تدریس و تحقیق پرداخت. او در سال ۲۰۰۲ به عنوان رئیس انجمن روانشناسی آمریکا برگزیده شد و در طی دوران حرفه‌ای خود جوایز متعددی کسب کرد. تحقیقات او در زمینه‌های مختلف روانشناسی اجتماعی، از جمله خجالت و تاثیرات زمان بر رفتار انسان، همچنان منبع الهام برای پژوهشگران و دانشجویان است.
پایانی که هنوز ادامه دارد
درگذشت فیلیپ زیمباردو پایانی بر یک عمر تلاش بی‌وقفه در راه فهم رفتار انسان و قدرت شرایط نیست. او نه تنها یکی از بزرگ‌ترین چهره‌های روانشناسی عصر ما بود، بلکه با پروژه‌های قهرمانانه‌اش نشان داد که روانشناسی فراتر از مطالعه صرف است و می‌تواند جهان را به مکانی بهتر تبدیل کند. میراث او همچنان در کلاس‌های درس و بحث‌های علمی روانشناسی جریان دارد و به ما یادآوری می‌کند که شرایط می‌توانند تغییر دهند، اما این ما هستیم که باید در مسیر قهرمانانه قدم بگذاریم.
