رشد خودآگاهی مهم‌ترین مؤلفه برای داشتن زندگی معنادار و رضایت‌بخش است. اگرچه، مسیر دستیابی به خودآگاهی چندان سرراست نیست و افراد برای حرکت در این مسیر، با موانع خودآگاهی متعددی مانند ملموس ندانستن نتایج خودآگاهی، ترس از تغییر یا ترس از مواجهه با خاطرات تلخ گذشته مواجه می‌شوند.
موانع خودآگاهی چیست؟
هر گونه مقاومت روانی یا چالش‌های بیرونی که در مسیر خودآگاهی قرار بگیرد، جزو موانع خودآگاهی محسوب می‌شود. برخی از موانع خودآگاهی شامل انکار و مقاومت، ترس از تغییر، ترس از احساسات ناخوشایند، ملموس ندانستن نتایج خودآگاهی یا ترس از مواجهه با خاطرات تلخ گذشته می‌شود. به‌طور کلی، ساختار روانی در تلاش است با سرکوب بسیاری از افکار و احساسات آزاردهنده و ناخوشایند، از ساختار روانی محافظت کند. در حالی‌که این روند، موانع متعددی را در مسیر خودآگاهی ایجاد می‌کند.
۱. انکار و مقاومت
انکار یا مقاومت در برابر پذیرفتن اشتباهات، ضعف‌ها و بخش‌های آزاردهنده خویش از رایج‌ترین موانع خودآگاهی است. این اتفاق ناشی از وجود ساختاری ناهشیار در تمام انسان‌ها است که بخش‌های ناراحت‌کننده وجود ما را در ناهشیار نگه می‌دارد تا زندگی راحت‌تری داشته باشیم. اما این ساختار ناهشیار، می‌تواند منجر به مقاومت ما در برابر رشد خودآگاهی شود.
۲. ترس از تغییر
هر گونه تغییری در زندگی صرف نظر از مثبت یا منفی بودن آن، استرس‌زا است. همچنین، در برخی مواقع فرایند تغییر می‌تواند بسیار ترسناک باشد و در نتیجه آن، ما وارد فرایند تقویت خودآگاهی نمی‌شویم تا با پیامدهایی از جمله تغییر در باورها، روابط بین‌فردی یا سبک زندگی مواجه نشویم.
۳. ترس از احساسات ناخوشایند
ترس از تجربه مجدد احساسات ناخوشایندی که در گذشته تجربه کرده‌ایم، یکی از قوی‌ترین موانع خودآگاهی است. افراد هیچ علاقه‌ای برای تجربه احساس غم یا خشم شدید ندارند در حالی‌که همواره در طول زندگی آن‌ها را تجربه می‌کنند و آگاهی نسبت به ریشه‌های ناخودآگاه این احساسات و التیام زخم‌های عاطفی گذشته، تنها راه نجات از آن‌ها است.
۴. ترس از مواجهه با خاطرات تلخ گذشته
ما در طول زندگی بسیاری از شکست‌ها، ناکامی‌ها، چالش‌های بین‌فردی و تمسخرها یا تحقیرهایی که شده‌ایم را فراموش کرده‌ایم تا زندگی شادتری داشته باشیم. همچنین، فکر می‌کنیم که بازگشت به این خاطرات، از زندگی شاد امروز ما جلوگیری می‌کند. در حالی‌که بسیاری از اتفاقات گذشته، در زندگی فعلی نیز به اشکال مختلف در حال تکرار شدن است و تنها راه جلوگیری از این اتفاقات، شناخت دقیق این موقعیت‌ها و نقاط ضعف خویش در آن شرایط است.
۵. تحمل نکردن سختی خودآگاهی
فرایند خودآگاهی با تجربه احساسات ناخوشایند، تغییر عادت‌ها و حتی انتخاب دوستان متفاوت و مسیرهای جدید زندگی همراه می‌شود. تحمل این سختی‌ها آسان نیست و نیاز به هدفی مشخص و انگیزه بالا دارد.
۶. ملموس ندانستن نتایج خودآگاهی
عده‌ای فکر می‌کنند که کسب خودآگاهی تأثیر ملموسی بر زندگی ندار، نمی‌تواند مشکلات فعلی را برطرف کند و تأثیری بر افزایش رفاه زندگی داشته باشد. در حالی‌که تمام مهارت‌های توسعه‌فردی مانند کسب عزت‌نفس، تقویت اعتمادبه‌نفس، افزایش هوش هیجانی یا کنترل استرس بر پایه خودآگاهی بنا می‌شود.
۷. تحمل نکردن سختی تغییر عادات
بسیاری از افراد همواره تمایل دارند در فضای امن خود باقی بمانند و شیوه‌های جدید زندگی را تجربه نکنند. تحمل نکردن فشارهای ناشی از تغییر سبک زندگی و میل به ادامه دادن مسیر گذشته، از سخت‌ترین موانع خودآگاهی در افراد است و منجر به استرس و احساس ناامنی فراوانی می‌شود. به‌طور کلی، رسیدن به هر دستاوردی در این دنیا، نیاز به تحمل رنج و سختی دارد و کسب خودآگاهی نیز مانند سایر پیشرفت‌های زندگی، نیاز به ایجاد عادت‌های سالم و حذف عادات ناکارآمد دارد.
۸. نداشتن زمانی برای تفکر عمیق
زندگی شلوغ و پر سرعت عصر تکنولوژی زمانی را برای تفکر عمیق باقی نمی‌گذارد. ما همواره در حال انجام فعالیت خاصی هستیم و زمان‌های خالی بین آن را با گشت‌وگذار در شبکه‌های اجتماعی پر می‌کنیم. این زندگی پر اتفاق و بمباران اطلاعاتی باعث می‌شود تا زمانی برای فکر کردن در مورد خود نداشته باشیم.
۹. حواس‌پرتی‌های بیرونی
زندگی مدرن امروزی با انواع عوامل حواس‌پرتی مانند کانال‌های خبری یا استفاده از شبکه‌های اجتماعی بمباران شده است. تمرکز کردن در چنین شرایطی بسیار سخت است و همچنین، این عوامل حواس‌پرتی به‌عنوان موانع خودآگاهی مداومی محسوب می‌شود که ما را از جزئیات زندگی و لذت در لحظه بودن دور می‌کند.
۱۰. گفتگوی منفی با خویش
صدای انتقادگر درونی می‌تواند مانعی بسیار مهم در برابر خودآگاهی و کشف بی‌قضاوت دنیای درونی باشد. انتقاد بی‌رحمانه از خویش یکی از موانع خودآگاهی و مواجهه با حقایق آزاردهنده با خویش هستند.
۱۱. عدم دریافت بازخورد
برخی از اوقات، ما درگیر قضاوت‌های اشتباه، سوءتفاهم‌ها و شناخت‌های نادرستی هستیم که ناشی از نپرسیدن نظرات دیگران و عدم دریافت برخورد است. اگر نظر دیگران را در مورد مسائل مختلف و به‌ویژه، رفتارهایی که در موقعیت‌های مختلف داریم بپرسیم، می‌توانیم صحت شناختی که از خود داریم را مورد سنجش قرار دهیم و خودآگاهی اجتماعی خود را تقویت کنیم.
۱۲. بی‌صبری
خودآگاهی یک مسیر است تا این‌که هدف مشخصی باشد و بی‌صبری برای دیدن نتایج لحظه‌ای و رسیدن به مقصد می‌تواند ما را برای ادامه دادن فرایند خودآگاهی بی‌انگیزه کند.
بهترین شیوه از بین‌بردن موانع رشد خودآگاهی چیست؟
بر اساس تحقیقات متعدد، انواع تمرینات ذهن‌آگاهی بهترین شیوه برای تقویت خودآگاهی و شناخت بیشتر از خویش است. در فرایند ذهن‌آگاهی، تاب‌آوری مواجهه با تغییرات را به‌دست می‌آوریم و توانایی تمرکز بر خویش و به‌چالش کشیدن افکار منفی را کسب می‌کنیم.
