مضاعف‌دوزی

مضاعف‌دوزی، یک نوع رودوزی یا دوخت بخیه‌ایِ دو مرحله‌ای است؛ که بر روی هم دوخته می‌شوند. مضاعف، در معنای لغوی، یعنی «دو برابر شده» یا «دوچندان شده».

در صنایع دستی، مضاعف، یعنی بخیه‌هایی که طی دو مرحله دوخته می‌شوند. نخ‌هایی که در دو مرحله دوخته می‌شوند، تیره و روشن هستند؛ به همین دلیل، یک دوختِ سایه_روشن ایجاد می‌کنند. در واقع، به کارگیری دو نخ تیره و روشن، و دوخت دو مرحله‌ای، سبب می‌شود که دوخت‌های روی پارچه، بُعد و حجم پیدا کنند.
از دیگر ویژگی‌های این نوع دوخت، می‌توان به نوع بخیه‌هایش اشاره کرد. در واقع، بخیه‌های مضاعف‌دوزی، بسیار متنوع و گوناگون هستند. به عنوان مثال، بخیه‌های اولیه‌ای که روی طرح‌های اجرا شده، بر روی پارچه، زده می‌شوند، «پُـردوزی» هستند؛ و بخیه‌های ثانویه‌ای که روی بخیۀ اول زده می‌شود، متنوع‌ هستند. در نتیجه، این هنرمند است که تشخیص می‌دهد این بخیه ها چگونه باشند. 
 
از این نوع دوخت، بیشتر برای زیباتر شدن لباس‌ها استفاده می‌شود؛ و در آن، از نخ‌های الوان، و همچنین ابزارهای مخصوص استفاده می‌شود. هنرمندان، با بهره‌گیری از این نوع دوخت، بخیه‌های بسیار ظریفی روی پارچه‌ها ایجاد می‌کنند؛ که با تماشای آن‌ها صبر، شکیبایی و هنر سازندۀ این آثار را می‌توان احساس کرد.

متاسفانه تاریخ دقیقی از زمان پیدایش این دوخت موجود نیست؛ و آثار تاریخی بسیار کمی از این هنر زیبا باقی مانده است. ولی بر اساس شواهد و آثاری که از مناطق مختلف، مانند جلفای اصفهان، آذربایجان غربی، موزۀ آرمیتاژ روسیه، و متروپولیتن آمریکا به دست آمده است، مشخص شده که ریشۀ مضاعف‌دوزی، به ایران برمی‌گردد. در واقع این دوخت، از سده‌های سوم تا سیزدهم هجری قمری، از دوخت‌های رایج مردم در جلفای اصفهان، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و حتی قفقاز بوده است.
بیشتر هنرمندانی که این سبک از دوزندگی را به مهارت خاصی می‌دوختند، هنرمندان قفقازی بودند، که همزمان با جدا شدن قفقاز از ایران (در سدۀ ۱۳ هجری قمری) این نوع دوخت هم کم‌کم رونق خود را از دست داد؛ و در نهایت، گمنام ماند.

در این نوع رودوزی، از نقش و نگارهای متنوعی استفاده می‌شود؛ که از جملۀ آن‌ها، می‌توان به نقش گل و بته، نقش حیوان و نقوش هندسی اشاره نمود.

برای اجرای این تکنیک از دوخت، در اولین مرحله، باید طرح مورد نظر را روی پارچه پیاده کنیم؛ و سپس، اقدام به مضاعف‌دوزی کنیم. برای مضاعف‌دوزی، نیاز به دو نخِ تیره و روشن داریم؛ که از نخ روشن، برای دوخت اول، و از نخ تیره، برای دوخت دوم استفاده می‌شود. نکتۀ مهم در زمان این رودوزی، این است که رنگ نخ‌های انتخابی، باید از رنگ پارچه، تیره‌تر باشند. دوخت ثانویه، معمولا با توجه به نوع طرح، متفاوت می‌باشد؛ که می‌توان به دوخت بخیۀ حصیری، به همراه بست‌های مورب یکطرفه؛ دوخت بخیۀ افقی، به همراه بست‌های عمودی؛ دوخت بخیۀ عمودی، به همراه بست‌های افقی؛ و همچنین دوخت بخیۀ حصیریِ پیچیده، به همراه بست‌های افقی و عمودی اشاره کرد.
 در بسیاری از مناطق، دیده شده که هنرمندان، از نخ‌هایی به رنگ سیاه نیز برای دوخت ثانویه استفاده می‌کنند.

خوشبختانه هنوز هم هنرمندان زیادی به این نوع رودوزی توجه می‌کنند و به آن می‌پردازند؛‌ و این دوخت، هنوز هم یکی از رایج‌ترین دوخت‌های هنرمندان ایرانی و قفقازی است. بنابراین، این هنر، هنوز هم زنده است. 

شرایط نگهداری از پارچه‌های مضاعف‌دوزی شده، بسیار مهم است؛ و چون در این پارچه‌ها، از ظریف‌ترین و زیباترین هنر دوزندگی به کار رفته است، بهتر است در حفظ و نگهداری آن‌ها دقت ویژه‌ای شود. باید این پارچه‌ها از خطر بید‌زدگی حفظ شود، به دور از رطوبت دائمی نگداری شود، در مقابل نور مستقیم خورشید قرار نگیرند، دور از حرارت زیاد باشند، و همچنین برای شستن آن‌ها، به هیچ عنوان، از شوینده‌های اسیدی استفاده نشود.