با افزایش شتاب زندگی شهری، آلودگی صوتی، تراکم جمعیت، و استرس محیطی، مفهوم «سلامت روان در طراحی شهری» به یکی از دغدغه های جدی معماران، شهرسازان و سیاست گذاران بدل شده است. در این میان، ایده «شهرهای آرام» (Calm Cities) پاسخی طراحی محور به بحران های روانی عصر مدرن ارائه می دهد؛ شهرهایی که در آن ها سکون، طبیعت، فضاهای مشارکتی، و آرامش ذهنی اولویت طراحی هستند.
به گزارش پایگاه خبری پهنه پرواز به نقل از سایت سیویلیکا ،تحقیقات متعددی نشان داده اند که طراحی نامناسب فضاهای شهری می تواند تاثیرات مستقیمی بر اضطراب، افسردگی، پرخاشگری و کاهش کیفیت زندگی داشته باشد (WHO, 2022). در مقابل، فضاهایی با نور طبیعی مناسب، پوشش گیاهی، صدای کمتر، و امکان تعامل اجتماعی مثبت، اثرات اثبات شده ای در کاهش استرس و بهبود عملکرد شناختی دارند (White et al., 2021)
شهرهای آرام، مبتنی بر اصول طراحی انسان محور هستند: کاهش ترافیک و سرعت خودروها (مناطق ۳۰ کیلومتر)، توسعه پیاده راه ها، استفاده از مصالح طبیعی و رنگ های ملایم، طراحی فضاهای خلوت برای تامل شخصی، و توسعه فضاهای عمومی آرام و در دسترس برای همه اقشار جامعه. نمونه های موفق این رویکرد را می توان در پروژه های «شهر آهسته» (Cittaslow) در ایتالیا و مناطق آرام سازی شده شهری در هلند و دانمارک مشاهده کرد.
در این زمینه، طراحی فضاهای سبز کوچک درون بافتی (Pocket Parks)، بهره گیری از آب نماهای کم صدا، نورپردازی غیرتهاجمی شبانه، و حتی طراحی صدا در فضای شهری، بخشی از ابزارهای ایجاد «آرامش پذیری» در شهرها هستند. به عنوان مثال، پژوهشی در لندن نشان داد دسترسی روزانه به فضای سبز، حتی به میزان ۱۵ دقیقه، می تواند سطح کورتیزول (هورمون استرس) را به میزان چشمگیری کاهش دهد (Marselle et al., 2019)
در ایران، با وجود ظرفیت بالای فرهنگی برای شکل گیری فضاهای اجتماعی آرام مانند باغ ها، ایوان ها، یا سکوهای نشیمن، طراحی فضاهای عمومی اغلب تحت سلطه فرم های سخت، فضاهای پررفت وآمد، و نادیده گرفتن نیازهای روانی شهروندان است. اما نمونه هایی مانند میدان مشق بازطراحی شده در تهران یا باغ راه ها در شیراز، گام هایی ابتدایی در مسیر شهرهای آرام به شمار می روند.
شهرهای آرام آینده ای هستند که در آن سلامت روانی، فقط یک نتیجه فرعی نیست، بلکه یکی از اهداف اصلی طراحی شهری است؛ جایی که ساکنان نه فقط زندگی می کنند، بلکه آرام می گیرند.
