هنر رشتی‌دوزی، یکی از هنرهای سنتی و باستانی ایران‌زمین است؛ که از قدمت بسیار زیادی برخوردار می‌باشد. این هنر، یکی از صنایع دستی بسیار ارزشمند خطه سرسبز گیلان است؛ که در شکل سنتی و دیرینه خود، با نخ ابریشم، طرح‌های خلاقانه و شگفت‌انگیزی، توسط هنرمند، بر روی پارچه دوخته می‌شود؛ و به همین دلیل، در رسته‌ی «هنرهای رودوزی» قرار می‌گیرد.
به گزارش پایگاه خبری پهنه پرواز این هنر، به دلیل باستانی بودنش، از طرف سازمان یونسکو، به عنوان یک هنر تاریخی و بومی ایران، ثبت شده است. در دهه هشتاد شمسی، نام این هنر را از «قلاب‌دوزی رشتی»، به نام محلی و اصیل آن، یعنی «رشتی‌دوزی» برگردانده‌اند.
خاستگاه این هنر، استان گیلان بوده است؛ بنا بر روایات تاریخی متعدد، استان گیلان، جزو اولین شهرهای ایران، در زمینه تولید نخ و پارچه ابریشم بوده است. بنابراین، نخ ابریشم، به وفور، در دسترس اهالی گیلان بوده است. به همین دلیل، بانوان هنرمند گیلانی، با ذوق سرشار و خلاقیت خود، شروع به دوختن طرح‌های گوناگون، بر روی پارچه کردند؛ و این هنر، در گذر زمان، پخته و آب‌دیده شد. نسل اندر نسل، مادران، شیوه دوخت را به فرزندان خود می‌آموختند؛ تا این میراث هنری و فرهنگی، امروز، به این شکل، به دست ما برسد.
هنر رشتی‌دوزی، محدود به شهر رشت نمی‌شود. در آثار باستانی کشف شده در منطقه لولمان(در استان گیلان) قطعات رودوزی‌شده‌ای کشف شد، که قدمت آن‌ها را در حدود دوران هخامنشیان تخمین زده‌اند. بر این اساس، می‌توانیم خاستگاه اصلی این هنر را منطقه لولمان بدانیم؛ که به مرور زمان، در تمامی شهرها و روستاهای گیلان نیز فراگیر شد. دلیل نسبت «رشتی» دادن به این هنر، این است که شهر رشت، از دیرباز، پایتخت و مرکز استان گیلان بوده؛ و هنرمندان، برای عرضه کار خود، ناچار بودند به این شهر بیایند. و در طول تاریخ، اهالی شهرهای دیگر، که اینگونه آثار دوخته شده را در شهر رشت می‌دیدند، آن‌ها را «رشتی‌دوزی» نامیدند.
رشتی‌دوزی کاربرد فراوانی دارد؛ بیشترین استفاده آن در پوشاک و کیف و کفش است؛ ولی در ساخت رومیزی، پرده، زیورآلات و حتی در زمان‌های قدیم، برای ایجاد طرح و نقش، بر روی زین اسب هم مورد استفاده قرار می‌گرفته است. آثار رشتی‌دوزی، که مربوط به دوران‌های مختلف تاریخی در ایران است، هم اکنون در موزه‌های معتبر دنیا، در معرض نمایش عموم قرار می‌گیرد.
این هنر، جزو هنرهای بسیار زمان‌بر است؛ و دارای ظرافت‌ها و جزییات فراوانی می‌باشد. اصلی‌ترین ابزار در این هنر، قلاب است؛ که شکل‌های گوناگون قلاب، موجب خلق فرم‌ها و سبکهای مختلفی در این هنر می‌شود. چنان که هم اکنون نیز، هنرمندان رشتی‌دوز، با انتخاب، یا حتی اختراع قلاب‌های خاص و جدید، سبکهای خاص خود را اجرا می‌کنند؛ که کار آن‌ها را متمایز و منحصربه‌فرد می‌کند.
نخ مورد استفاده در این هنر، ابریشم طبیعی است؛ که استفاده از آن، یکی از دلایل گرانبها بودن آثار خلق شده، در این رشته هنری است. البته به منظور مقرون به صرفه کردن این هنر و در دسترس بودن آن، هنرمندان رشتی‌دوز، از نخ ابریشم مصنوعی نیز استفاده می‌کنند؛ که تفاوت چندانی میان آثار خلق شده با ابریشم طبیعی یا مصنوعی وجود ندارد(آثاری که در آن از ابریشم طبیعی استفاده شده است، کمی درخشش بیشتر دارند)؛ ولی چنانچه یک هنرمند، بخواهد اثرش را ثبت ملی کند، یا در مسابقات و جشنواره‌های بین‌المللی شرکت کند، باید حتما از ابریشم طبیعی و حتی پارچه‌هایی که از الیاف طبیعی ساخته شده و دستباف هستند، استفاده کند.
امروزه، از پارچه ماهوت استفاده می‌شود؛ به این دلیل که قلاب مورد استفاده در رشتی‌دوزی، قلاب مخصوص و دست‌ساز است، که مانند سوزن، در پارچه فرو می‌رود؛ و پارچه ماهوت، دارای استحکام بالایی است، که این امکان را فراهم می‌آورد، که بارها و بارها، قلاب در آن فرو برود؛ تا هنرمند، طرح دلخواه خود را بر روی آن پیاده کند.
رنگ‌های مورد استفاده در این هنر، بیشتر، رنگ‌های گرم و درخشان هستند؛ و طیف رنگی بسیار نزدیکی در طرح‌ها وجود دارد. به عنوان مثال، اگر طرح زمینه، به رنگ زرد باشد، طرح‌های حاشیه‌ای آن، طیف رنگی کرم، تا نارنجی را شامل می‌شود.
طرح‌ها و نقش‌هایی که در این هنر استفاده می‌شود، بسیار متنوع هستند؛ و حتی طرح‌های جدیدی توسط هنرمندان جوان رشتی‌دوز، خلق می‌شود، که نام آن‌ها هرگز جایی ثبت نمی‌شود. تعدادی از طرح‌های پرکاربرد، که نام مشخصی دارند، عبارتند از: بازوبندی، بندرومی، بته جقه‌ی ترمه‌ای، گل بادامی، گل و بوته، گل و مرغ، شاخ گوزنی و قهر و آشتی.
