اثر زیگارنیک و حافظه

آیا در خصوص کارهایی که هنوز تکمیل نکرده‌اید یا رها شده‌ باقی گذاشته‌اید، افکار مزاحم دارید؟ به گزارش پایگاه خبری پهنه پرواز به نقل از سایت آوان، شاید پروژه کاری نیمه تمام، شما را در شب بیدار نگه دارد یا تمرکز شما را برای مطالعه رمانی که دوست دارید بخوانید برهم بریزد. اینکه چرا متوقف کردن افکار مزاحم در مورد کارهای ناتمام و رها شده بسیار سخت است، دلایلی دارد که روانشناسان آن را اثر زیگارنیک (Zeigarnik) نامیدند.

در این مقاله، توضیح ساده‌ای درباره تأثیر زیگارنیک در روان‌شناسی و اینکه چرا کارهای ناتمام را بهتر از کارهای انجام‌شده به یاد می‌آورید، خواهیم داشت.

اثر زیگارنیک (Zeigarnik)

اثر زیگارنیک، تاثیری است که شما احتمالاً بیشتر از آنچه تصور می‌کنید تجربه می‌کنید. وقتی انجام کاری را شروع می‌کنید اما آن را کامل نمی‌کنید، احتمالاً افکار مربوط به کار ناتمام در ذهن شما ظاهر می‌شود، حتی زمانی که به سراغ کارهای دیگر رفته‌اید. این افکار شما را ترغیب می‌کنند که به عقب برگردید و کاری را که شروع کرده اید را به پایان برسانید. این اثر باعث می‌شود که شما مدام به رمانی که مطالعه آن را نیمه رها کرده‌اید یا یک بازی ویدیویی که هنوز موفق نشده‌اید به پایان برسانید، فکر کنید.

در زندگی روزمره خود، وظایف متعددی دارید که توجه شما را جلب می‌کند. اما ممکن است متوجه شوید، وظایفی که ناتمام رها کرده‌اید، حتی در زمانی که به کاری دیگری مشغول هستید، در ذهن شما نفوذ می‌کنند.

مجموعه‌ها و سریال های تلوزیونی نیز از اثر زیگارنیک بهره می‌برند. به عنوان مثال، ممکن است یک قسمت از سریال تمام شود، اما داستان به وضوح تمام نشده باقی بماند. این «سراب» بینندگان را مشتاق می‌کنند تا ببینند چه اتفاقی می‌افتد و به لطف اثر زیگارنیک، آنها انگیزه پیدا می‌کنند که برگردند و قسمت بعدی را تماشا کنند.

تجربه اثر زیگارنیک در مدرسه نیز معمول است. قبل از امتحان، احتمالاً می‌توانید مقدار زیادی از مطالبی را که قبلاً مطالعه کرده بودید را به خاطر بسپارید. اما پس از امتحان، از آنجایی که دیگر از آن مطالب استفاده چندانی ندارید، ممکن است احساس کنید اطلاعات از حافظه شما پاک شده است.

نمونه های اثر زیگارنیک

شما احتمالاً اثر زیگارنیک را اغلب در زندگی روزمره خود تجربه می‌کنید. به عنوان مثال:

شما به خرید مواد غذایی رفتید و بچه‌هایتان را به مدرسه بردید، اما نمی‌توانید به لباس‌هایی که تا کردنشان را تمام نکرده‌اید فکر نکنید.

شما به تعدادی پیام کاری پاسخ دادید اما قبل از پایان روز کاری نتوانستید به همه آنها پاسخ دهید. بنابراین ممکن است شما به پیام هایی که هنوز پاسخ نداده‌اید فکر کنید.

شما به فصل پایانی سریال تلویزیونی مورد علاقه خود می‌رسید و با سوالات و پیش‌بینی های مختلف در مورد اینکه چه اتفاقی در ادامه خواهد افتاد روبرو می‌شوید. شما هنوز به اتفاقی که بعد از هفته ها افتاد فکر می‌کنید.

شما یک اعلان دارید که آن را بررسی نکرده اید و موقع کارکردن متن خوانده نشده حواس شما را پرت می‌کند.

شما یک درخواست شغلی را پر می‌کنید و پیامی دریافت می‌کنید که نمایه شما فقط 75٪ کامل شده است. تا زمانی که تکمیل آن را به پایان نرسانید، احساس می‌کنید که نمی‌توانید به کار دیگری بروید.

تاریخچه اثر زیگارنیک

اثر زیگارنیک اولین بار توسط یک روانشناس روسی به نام بلوما زیگارنیک (Bluma Zeigarnik)، شاگرد نظریه پرداز بانفوذ کورت لوین (Kurt Lewin)، مشاهده و توصیف شد. زیگارنیک در حالی که در یک رستوران شلوغ در وین نشسته بود، خاطرنشان کرد که پیشخدمت‌ها خاطرات بهتری از سفارش‌های پرداخت نشده داشتند. با این حال، پس از پرداخت صورت‌حساب، پیشخدمت‌ها در به خاطر سپردن جزئیات دقیق سفارش‌ها مشکل داشتند.

تحقیق زیگارنیک

در یک سری آزمایش‌ها، از شرکت‌کنندگان خواسته شد تا کارهای ساده‌ای مانند قرار دادن مهره‌ها روی یک خط، چیدن پازل‌ها یا حل مسائل ریاضی را انجام دهند. نیمی از شرکت‌کنندگان در طول انجام این کارها دچار وقفه شدند.
پس از یک ساعت انتظار، زیگارنیک از شرکت کنندگان خواست تا درباره آنچه که روی آن کار می‌کردند، توضیح دهند. او متوجه شد افرادی که در کارشان وقفه پیدا کرده بودند، دو برابر بیشتر از افرادی که توانسته‌اند کارها را به پایان برسانند، به یاد می‌آورند که چه کار کرده‌اند.

در نسخه دیگری از آزمایش، زیگارنیک دریافت که بزرگسالان می‌توانند کارهای ناتمام را 90 درصد بیشتر از آنچه که می‌توانستند انجام دهند، به خاطر بسپارند. مطالعات اولیه زیگارنیک در مقاله ای با عنوان “درباره وظایف تمام شده و ناتمام” که در سال 1927 منتشر شد، شرح داده شد.

تحقیقات بیشتر برای بررسی اثر

در دهه 1960 جان بدلی (John Baddeley) محقق حافظه، یافته‌های زیگارنیک را در آزمایش متفاوتی بررسی کرد. اگر شرکت کنندگان قبل از تمام شدن زمان نمی‌توانستند سول را پاسخ دهند، پاسخ سوال به آنها داده می‌شد.
بعداً، وقتی از شرکت‌کنندگان خواسته شد تا پاسخ‌ها را به خاطر بیاورند، آنها بهتر می‌توانستند پاسخ سولاتی را که حل نکرده بودند را به خاطر بسپارند. این یافته‌ها مشاهدات زیگارنیک را تأیید می‌کند که افراد حافظه بهتری برای کارهای ناتمام یا اطلاعات قطع شده دارند.

تحقیقات متضاد

با این حال، همه تحقیقات از اثر زیگارنیک پشتیبانی نکرده‌اند. برخی از مطالعات نتوانسته‌اند همان اثر را نشان دهند و سایر محققان دریافته‌اند که عوامل مختلفی وجود دارد که می‌تواند بر میزان به خاطر سپردن اطلاعات تاثیر بگذارد. برای مثال، مطالعات نشان داده‌اند که انگیزه می‌تواند نقش عمده‌ای در میزان به خاطر سپردن اطلاعات افراد داشته باشد.

چگونه تاثیر می‌گذارد؟

حافظه کوتاه مدت هم از نظر ظرفیت و هم از نظر مدت زمان محدود است. به طور معمول، ما فقط می‌توانیم موارد محدودی را در حافظه کوتاه مدت خود حفظ کنیم. حتی در این صورت، ما باید با تمرین کردن اطلاعات را حفظ کنیم و این فرآیند نیاز به کمی تلاش ذهنی دارد. هر چه بیشتر سعی کنید اطلاعات را برای کوتاه مدت در حافظه خود نگه دارید، سخت تر باید تلاش کنید تا آن را حفظ کنید.

به عنوان مثال، پیشخدمت ها باید جزئیات زیادی را در مورد افراد حاضر در میزهایی که در حال سرویس دهی هستند به خاطر بسپارند. اطلاعاتی در مورد اینکه مشتریان چه غذاها و نوشیدنی هایی را سفارش می‌دهند باید در حافظه آنها بماند تا زمانی که مشتریان وعده های غذایی خود را تمام کنند.

برای مقابله با اضافه بار داده ها، مردم اغلب به ترفندهای ذهنی متکی هستند که به آنها کمک می‌کند اطلاعات زیادی را به خاطر بسپارند. اثر زیگارنیک یک نمونه است. ما در کوتاه مدت اطلاعات را با بازگرداندن مداوم آن به آگاهی خود حفظ می کنیم. با فکر کردن به کارهای ناتمام، احتمال بیشتری وجود دارد که آنها را تا زمانی که تمام نشده‌اند به خاطر بسپاریم.

اثر زیگارنیک فقط در کوتاه مدت بر حافظه تأثیر نمی‌گذارد. کارهای ناتمام، مانند اهدافی که هنوز می‌خواهیم به آن‌ها برسیم، می‌توانند در طول زمان طولانی‌تری به افکار ما نفوذ کنند. برای مثال، اگر کالج را تمام نکرده‌اید، مدرک ناتمام شما ممکن است سال‌ها در حافظه‌تان نقش بسزایی داشته باشد.

اثر زیگارنیک چیزهای زیادی در مورد نحوه عملکرد حافظه به ما می گوید. هنگامی که اطلاعات درک می‌شود، اغلب برای مدت کوتاهی در حافظه حسی ذخیره می‌شود. وقتی به اطلاعات توجه می‌کنیم، به حافظه کوتاه مدت منتقل می‌شود. بسیاری از خاطرات کوتاه مدت به سرعت فراموش می‌شوند، اما از طریق فرآیند تمرین فعال، برخی از اطلاعات می‌توانند به حافظه بلند مدت منتقل شوند.

بلوما زیگارنیک پیشنهاد کرد که شکست در تکمیل یک کار تنش شناختی زیربنایی ایجاد می‌کند. این امر باعث می‌شود تلاش ذهنی و تمرین بیشتری برای حفظ آن کار در خط مقدم آگاهی ما ضروری باشد. با این حال، پس از انجام آن، ذهن ما می‌تواند تلاش اضافی را رها کند.

چگونه جلوه زیگارنیک را برای خود مفید کنیم

بیشتر از اینکه شاهد یک مشاهده جالب در مورد نحوه عملکرد مغز انسان باشید، می‌توانید از اثر Zeigarnik به نفع خود استفاده کنید. برخی از برنامه های کاربردی در دنیای واقعی از اثر Zeigarnik وجود دارد که امروزه می‌توانید از آنها استفاده کنید.

عقل سلیم ممکن است به شما بگوید که اتمام کار قبل از توقف بهترین راه برای نزدیک شدن به هدف است. با این حال، اثر Zeigarnik نشان می‌دهد که ایجاد وقفه در طول انجام کار ممکن است استراتژی موثری برای بهبود توانایی شما در به پیگیری و به خاطر سپردن اطلاعات باشد.

از مطالعه خود بیشتر بهره ببرید

به جای اینکه شب امتحان درچار استرس و آسفتگی شوید، بهتر است با مطالعه‌ی تدریجی پیش بروید و به احتمال زیاد تا روز آزمون درس‌های خود را به خاطر خواهید آورد.
اگر برای به خاطر سپردن اطلاعات مهم تلاش می‌کنید، وقفه های لحظه‌ای ممکن است به نفع شما باشد. به جای تکرار اطلاعات، چند بار آن را مرور کنید و سپس استراحت کنید. در حالی که روی کارهای دیگر تمرکز می‌کنید، متوجه خواهید شد که از نظر ذهنی به اطلاعاتی که مطالعه می‌کردید باز می‌گردید.

بر اهمال کاری غلبه کنید

ما اغلب وظایف را تا آخرین لحظه به تعویق می‌اندازیم و در آخرین لحظه ممکن وظایف را با عجله‌ای دیوانه وار انجام دهیم تا به ضرب الاجل برسیم. متاسفانه این عادت منجر به استرس و عملکرد ضعیف می‌شود.

یکی از راه‌های غلبه بر اهمال‌کاری این است که اثر زیگارنیک را برای خود فعال کنید. با برداشتن اولین قدم (هر چقدر هم که کوچک باشد) شروع کنید. هنگامی که کار خود را شروع کردید، متوجه خواهید شد که تا زمانی که آن کار را کامل نکنید، در مورد آن فکر می‌کنید. ممکن است یکباره تمامش نکنید، اما هر قدم کوچکی که برمی‌دارید شما را به هدفتان نزدیکتر می‌کند.

این رویکرد می‌تواند به شما انگیزه دهد که کار را به پایان برسانید و بعد از اینکه بالاخره کار را انجام دادید، به احساس موفقیت منجر می‌شود و می‌تواند انرژی ذهنی شما را تقویت کند.

ایجاد علاقه و توجه

تبلیغ کنندگان و بازاریابان از اثر زیگارنیک برای تشویق مصرف کنندگان به خرید محصولات خود استفاده می‌کنند. خلاقانی مانند فیلمسازان و نویسندگان تلویزیون نیز از این اثر استفاده می‌کنند. به عنوان مثال، به این فکر کنید که چگونه تریلرهای فیلم برای جلب توجه شما با برخی اطلاعات (اما نه همه) درباره داستان و شخصیت‌ها، توجه شما را به خود جلب می‌کنند. تریلر توجه شما را به خود جلب می‌کند اما باعث می‌شود بیشتر به دیدن فیلم علاقه نشان دهید و در نهایت فیلم را تماشا کنید.

اپیزودهای تلویزیونی اغلب با یک لحظه اکشن بالا پایان می‌یابند، لحظه‌ای که سرنوشت شخصیت‌ها یا نتیجه موقعیت را حل‌نشده می‌گذارد. برای از بین بردن تنش ایجاد شده، بینندگان باید به خاطر داشته باشند که قسمت بعدی را هنگام انتشار تماشا کنند.

بهزیستی ذهنی را ارتقا دهید

اثر زیگارنیک همیشه مفید نیست. وقتی وظایف را کامل نمی‌کنید، ممکن است بر ذهن شما سنگینی کند و استرس ایجاد کند. افکار استرس زا و تهاجمی می تواند منجر به اضطراب شود و بر خواب شما تأثیر بگذارد.
گفته می‌شود، اثر زیگارنیک راهی برای رفع استرس شما دارد. افکار مکرر به شما انگیزه می‌دهد تا کاری را که شروع کرده اید به پایان برسانید و این می‌تواند استرس را کاهش دهد و عزت نفس و اعتماد به نفس شما را بهبود بخشد.

خلاصه
اثر زیگارنیک با مشاهده‌ای ساده از اینکه چگونه پیشخدمت‌های رستوران موفق می‌شوند بسیاری از سفارش‌های مشتری را به خاطر بسپارند، آغاز شد. از آن زمان، تحقیقات نشان داده است که ما تمایل داریم کارهای ناتمام را بهتر از کارهای انجام شده به یاد بیاوریم. در حالی که عوامل زیادی می‌توانند بر اثر زیگارنیک و قدرت آن تأثیر بگذارند، اغلب می‌توانید از آن به نفع خود استفاده کنید. به عنوان مثال، با استراحت های عمدی در حین مطالعه، ممکن است متوجه شوید که بهتر می‌توانید جزئیات مهمی را که برای آزمون نیاز دارید به خاطر بسپارید.