درویش‌دوزی (یا تفرشی‌دوزی)، یکی از انواع رودوزی‌های متنوع و هنرمندانۀ ایرانی است؛ که در گذشته، تولیدکنندۀ عمده و اصلی آن، مردم تفرش (در شمال شرقیِ شهر اراک) بوده‌اند؛ و به همین دلیل، آن را تفرشی‌دوزی می‌نامیدند؛ ولی به مرور زمان، نام تفرشی‌دوزی، به «درویش‌دوزی» تبدیل شده است.
متاسفانه، این هنر، در حال حاضر، رونق و رواج چندانی ندارد؛ ولی قابلیت آن را دارد که دوباره احیا شود.
این هنر زیبا و ظریف، در سالهای ابتدایی سلسلۀ پهلوی، در تفرش، که محل اقامت ظهیرالدوله، داماد ناصرالدین شاه بود، به اوج رونق خود رسید. زیرا او، که خود یکی از دراویش نامیِ آن روزگار بود، با تاسیس انجمنی، که صنایع دستی مختلف را به زنان و مردان آموزش می‌داد، سعی در آموختن هنر و مهارت، به افراد نیازمند داشت. و از آنجا که این هنر، بین دراویش رواج بیشتری داشت، از طریق همان انجمن، در بین مردم و جامعۀ آن زمان نیز رایج شد.
این نوع دوخت، که از تکنیک بسیار ساده‌ای برخودار است، به صورت حاشیه‌هایی پهن، بر روی پارچه ایجاد می‌شود؛ و شباهت زیادی به هنر چشمه‌دوزی دارد. تفاوت اصلیِ این دو هنر، این است که در تفرشی‌دوزی، نخ‌کشیِ کمتری به نسبت چشمه‌دوزی انجام می‌شود.
شیوۀ اجرای این دوخت، ساده و آسان است؛ و فقط از «شلال» تشکیل می‌شود. ساده‌ترین شکل اجرای درویش‌دوزی به دو صورت است:
روش اول:
نخست طرح مورد نظر و دلخواه خود را بر روی کاغذ شطرنجی می‌کشیم، سپس طرح را بر روی محل مورد نظر، روی پارچه، قرار می‌دهیم و اطراف آن را کوک می‌زنیم.
در مرحلۀ بعدی، شروع به دوختن بر روی کاغذ می‌کنیم؛ به این صورت که نخ مورد نظر را بر می‌داریم و ردیف‌های افقی را به صورت رفت و برگشت می‌دوزیم؛ پس از آن، ردیف‌های عمودی را نیز می‌دوزیم، که تکمیل‌کننده طرح باشد.
پس از این که دوختن طرح تمام شد، کاغذ را نم‌دار می‌کنیم، سپس آن را به آرامی از پارچه جدا می‌کنیم.
در مرحلۀ آخر، برای صاف شدن و مرتب شدن پارچه، کار خود را از پشت طرح، اتو می‌زنیم؛ و در صورت نیاز، می‌توانیم آن را آسترکشی کنیم، تا محکم‌تر بایستد و جلوۀ زیباتری داشته باشد.
روش دوم:
این روش، به صورت «تارکشی» انجام می‌شود؛ و نیازی به کشیدن طرح، روی پارچه ندارد. در این روش، طرح‌ها همگی ذهنی هستند؛ و از طریق شمارش تار و پود پارچه، و با دوخت شلال به وجود می‌آیند (که البته اجرای طرح، با این روش، نیاز به مهارت بالا و خلاقیت سرشار هنرمند دارد).
برای انجام درویش‌دوزی، با این روش، ابتدا با کشیدن سه نخ، از طول و عرض پارچه، مربع‌هایی به ضلع یک سانتی‌متر، برروی پارچه مشخص می‌کنند؛ سپس وسط آن را با نخ ابریشمی، به رنگ پارچه، می‌دوزند.
در ردیف اول، با شمارش تار و پود پارچه، شلال‌های منظم و یکنواختی بر روی آن دوخته می‌شود؛ و در ردیف دوم، شلال‌ها، به شیوه‌ای اجرا می‌شود، که هر نخی که در ردیف اول، روی پارچه قرار داشته، در این ردیف، زیر کار قرار می‌گیرد.
نکتۀ قابل توجه و مهم، در مورد این مرحله، این است که ردیف شلال‌های موجود در طرح، باید زوج باشد (شش یا هشت ردیف).
در گذشته، از درویش‌دوزی، برای تزئین چادر شب، پرده ، رویۀ کرسی و بقچه استفاده می‌شد؛ و امروزه نیز می‌توانیم از این هنر ارزنده، برای تزئین لباس، رومیزی، پرده، و همینطور در آثار هنری گوناگون، بهره ببریم.
